Okyanus Demir Gübrelemesi: Tartışmalı Bir Karbon Yakalama Yöntemi

Geçmişte, okyanus demir gübrelemesi olarak bilinen tartışmalı teknikle ilgili kamuoyunda tepki oluştu.

Bilim insanları, atmosferdeki karbondioksiti yakalamasına yardımcı olmak için Pasifik Okyanusu'nu demirle karıştırmak istiyor.

Frontiers in Climate dergisinde yayımlanan bir makalede, bu tartışmalı tekniğin karbon yakalamak için düşük maliyetli, ölçeklenebilir ve hızlı bir şekilde uygulanabilir bir yöntem olabileceği iddia edildi.

Kar amacı gütmeyen Exploring Ocean Iron Solutions (ExOIS) adlı kuruluşun uzmanları, bu tekniğin ne kadar karbon yakalayabileceğini ve deniz ekosistemleri üzerindeki olası etkilerini belirlemeyi amaçlayan bir plan sundu.

Ekip 2026 yılı itibarıyla, kuzeydoğu Pasifik'te 10.000 kilometrekareye kadar okyanus alanında denemelere başlamayı umuyor.

Çalışmanın baş yazarı ve ExOIS programının yürütücü direktörü Ken Buesseler, “On yılı aşkın bir süredir ilk kez deniz bilimleri camiası bir araya gelerek okyanus demirine yönelik özel bir araştırma planını onaylıyor.” dedi. 

Program, bu süreci hayata geçirmek için 160 milyon dolar (yaklaşık 143,7 milyon euro) toplamayı hedefliyor ve şimdiden ABD Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi'nden bilgisayar modellemesi için 2 milyon dolarlık (yaklaşık 1,8 milyon euro) bir hibe aldı.

Şimdi bilim insanları, okyanus demir gübrelemesi denemeleri yapabilmek için ABD Çevre Koruma Ajansı'ndan izin almak üzere başvuruda bulunacak.

Demir okyanusların karbon yakalamasına nasıl yardımcı oluyor?

Okyanus demir gübrelemesi (OIF), deniz yüzeyine küçük miktarlarda mikronütrient demir salınarak, fitoplankton adı verilen deniz bitkilerinin büyümesini teşvik eden bir tekniktir.

Bu hızlı büyüme, fotosentez yoluyla atmosferden karbondioksiti uzaklaştırır. Plankton öldüğünde veya başka canlılar tarafından yenildiğinde, bu karbon okyanusun derinliklerine doğru batarak, potansiyel olarak yüzyıllar boyunca atmosferden uzak tutulur.

Okyanusa rüzgarın savurduğu toz ya da volkanik kül gibi kaynaklardan doğal olarak oldukça fazla demir girse de, bu teknik süreci hızlandırmayı amaçlıyor.

ExOIS programının proje yöneticisi Paul Morris, “Okyanus, karbon depolama kapasitesi bakımından atmosferden 50 kat ve karasal bitkiler ile topraklardan 15 ila 20 kat daha büyüktür. Okyanusun doğal karbon depolama kapasitesini artırmak dikkate alınmalıdır.” dedi.  

Morris, eğer bugün tüm karbon emisyonları durdurulsa bile, atmosferdeki mevcut karbon nedeniyle denizden karbondioksit çıkarma yöntemine ihtiyaç olacağını belirtti.

Okyanus demir gübrelemesi neden tartışmalı bir konu haline geldi?

1990’lar ve 2000’lerde yapılan birçok deneyde okyanusa demir eklenmişti. Ancak okyanus demir gübrelemesi, 2013 yılında Londra Protokolü uyarınca ticari amaçlarla uluslararası alanda yasaklandı; bu, küresel bir okyanus kirliliği anlaşmasıdır ve kamuoyundaki tepkilerden kaynaklandı.

Amerikalı girişimci Russ George’in Kanada kıyısında balık popülasyonunu artırmak amacıyla okyanusa 100 ton demir tozu dökmesi, doğal deniz sistemleriyle tehdit etmesine karşı olan itirazların artmasına  neden oldu.

Eleştirmenler, okyanus demir gübrelemesinin okyanus üzerinde bilinmeyen olumsuz etkiler yaratabileceğinden endişe ediyor.  Eleştirmenler, demirle gübrelemenin, suyun oksijenini tüketen alg patlamalarına neden olabileceğinden, bu durumun diğer deniz canlılarını öldürebileceğinden korkuyor. Ayrıca, fitoplanktonun besin maddelerini tüketerek başka organizmalar için mevcut besinleri azaltabileceği konusunda endişeler var.

Geçtiğimiz yıl Fransız, İngiliz ve ABD'li araştırmacılar tarafından yürütülen bir çalışma, okyanusa her yıl 1 ila 2 milyon ton demir atılmasının 2100 yılına kadar 45 milyar ton karbondioksiti engelleyebileceğini ortaya koydu.

Ancak bilgisayar modellemesi, bunun diğer deniz organizmalarından besinleri yok edebileceğini de gösterdi. Araştırmacılar, okyanus demir gübrelemesi gibi yöntemlerin iklim değişikliğinin deniz yaşamı üzerindeki mevcut etkileriyle nasıl etkileyeceği konusunda az şey bilindiğini konusunda uyardı.

Araştırmacılar, küresel ısınmadan kaynaklanan tahmini yüzde 15'lik deniz biyokütle kaybının yanı sıra, yüzde 5'lik bir kısmın da okyanus demir gübrelemesi nedeniyle kaybedilebileceğini tespit etti. 

Pasifik Okyanusu projesi, okyanus demir gübrelemesinin deniz yaşamı üzerindeki etkisini izleyecek 

ExOIS, gelişmiş bilgisayar modellemelerinin yanı sıra etkilerini belirlemek için Pasifik'teki çalışmalarını ayrıntılı olarak izleyeceğini belirtti.

Makalede, bilgi eksikliklerini gidermek ve okyanus demir gübrelemesinin gerçekten uygulanabilir bir deniz karbondioksit çıkarma yöntemi olup olmadığını belirlemek için alan çalışmalarının gerekli olduğu açıklandı. Yazarlar, gelecekte bu çalışmaların, önceki çalışmalara kıyasla çok daha büyük ve daha geniş çaplı olması gerektiğini belirtti.

Ancak büyük pilot ölçeklerde bile, ExOIS, demirin doğal olarak tükenip okyanusa tekrar karışacağı için kalıcı değişiklikler olmayacağını iddia etti.

Makalede “Maliyeti düşük ve dolayısıyla sonuçsuz kalan alan çalışmaları yapmak veya uygun kontroller ve denetimler olmaksızın ilerlemek, okyanus demir gübrelemesi ve deniz karbondioksit çıkarma konusunda hükümetlerin ve kamuoyunun bilinmeyen riskler karşısında itiraz etmeleri nedeniyle ilerlemeyi durduracaktır.” açıklaması yer aldı.

Bu okyanus demir gübrelemesinin duyarlı bir şekilde uygulanabilmesi için kamu gruplarını tartışmalara dahil etmenin önemini ortaya koydu. Buesseler, okyanus alanlarıyla ilgili karar alma süreçlerinden tarihsel olarak dışlanmış olan gruplara “özel önem” verilmesinin önemli olacağını da ifade etti.