Son beş yılda atılan yasal adımlara rağmen, Avrupa’nın büyük ölçüde doğrusal olan ‘kullan-at’ ekonomisini döngüsel bir ekonomiye dönüştürme çabaları, daha cesur adımlar atılmasını ve mevcut önlemlerin güçlü bir şekilde uygulanmasını gerektirecektir. Avrupa Çevre Ajansı ( EEA) tarafından bugün yayınlanan döngüsel ekonomiye ilişkin durum değerlendirmesine göre, atıkların büyük ölçüde azaltılması, kaynak kullanımının azaltılmasına öncelik verilmesi, geri dönüşüm oranlarının iyileştirilmesi ve en başından itibaren döngüsellik için tasarlanmış ürünlerin piyasaya sürülmesinin geliştirilmesi için kararlı adımlar atılması gerekmektedir.
Avrupa Birliği döngüsel ekonomi politikaları son yıllarda güçlendirilmiştir, ancak Avrupa’da daha rejeneratif bir ekonominin benimsenmesini hızlandırmak için hala daha bağlayıcı ve hedef odaklı hale gelmeleri gerekmektedir. Bu, kaynak kullanımını daha doğrudan ele almak için atıklara yönelik mevcut güçlü odağın ötesine geçmek anlamına gelmektedir. Kaynak kullanımı veya malzeme ayak izine ilişkin gelecekteki potansiyel hedeflerin belirlenmesinin ardındaki faydalar ve daha döngüsel bir modele geçişi hızlandırmak için olası yollar EEA’nın “Avrupa’da döngüsel ekonominin hızlandırılması – durum ve görünüm 2024” raporunda açıklanmaktadır.
Döngüsel bir ekonominin geliştirilmesi, Avrupa Birliği’nin iklim değişikliği, biyoçeşitlilik kaybı ve kirlilikle mücadele çabalarının önemli bir parçasıdır. EEA raporu, AB’nin daha döngüsel bir ekonomiye geçişte ne durumda olduğunu ve AB’nin Yeşil Mutabakatı kapsamında görülen güçlü politika hamlesini, bunu daha da hızlandırmak için seçenekler ve beklentilerle birlikte kapsamlı bir şekilde analiz etmektedir.
Şimdiye kadar karışık ilerleme kaydedildi
Avrupa’nın malzeme, gıda ve yakıt sağlamak için doğal kaynaklara olan aşırı bağımlılığı, önemli çevresel ve iklimsel etkileri de beraberinde getirmektedir. Ancak rapora göre, geçmişte kaynak tüketimindeki keskin artışların ardından bu eğilim son yıllarda istikrar kazanmıştır. AB kaynak tüketiminin ekonomik büyümeden mütevazı bir şekilde ayrıştığı, AB gayri safi yurt içi hasılası (GSYİH) artarken toplam malzeme tüketiminin biraz düştüğü gözlemlenmiştir. Aynı zamanda, Avrupa’nın bazı kritik ham maddeler, metal cevherleri ve fosil yakıtların tedariki için küresel ithalata olan bağımlılığı, daha zorlu bir jeopolitik bağlamda artmaktadır.
AB, mevcut ‘doğrusal’ üretim modelleri ve tüketim kalıplarından döngüsel ekonomiye geçişi mümkün kılacak tedbirleri uygulamaya koymuştur. Bu dönüşüm, Avrupa Yeşil Mutabakatı’nın kilit parçalarından biri olan Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nda yer almaktadır. Son yıllarda Avrupa’da geri dönüşüm oranlarının artması, paylaşım ekonomisinin ve diğer döngüsel iş modellerinin ortaya çıkması gibi döngüselliğe yönelik olumlu ilerlemeler kaydedilmiştir.
2022’de %11,5’lik bir döngüsellik oranına sahip olan Avrupa, diğer dünya bölgelerine kıyasla daha yüksek oranda geri dönüştürülmüş malzeme tüketmektedir. Bununla birlikte, AB’deki ilerleme yavaş olmuştur ve Birliğin döngüsellik oranını 2030 yılına kadar iki katına çıkarma hedefinden hala çok uzaktayız.
Mevcut döngüsel hedeflere yönelik ilerlemeyi değerlendiren EEA raporu, önümüzdeki yıllarda bu hedeflere ulaşılması ihtimalinin düşük veya orta düzeyde olduğunu belirtmektedir.
Bununla birlikte rapor, birçok döngüsel ekonomi politikasının hala nispeten yeni olduğunu ve bazılarının henüz ulusal düzeyde tam olarak uygulamaya konulmadığını açıklamaktadır. Ayrıca, bu tedbirlerin iş modellerinde, tüketim kalıplarında ve nihayetinde kaynak kullanım kalıplarımızda değişikliklere yol açması zaman almaktadır. Bununla birlikte, mevcut politikaların uygulanmasına ek olarak daha fazlası da yapılabilir.
Gelecekteki eylem
Rapor ayrıca AB’nin kaynak bağımsızlığını teşvik etmek ve ithalatını azaltmak için hedeflerin belirlenmesi ve malzemelerin özgün işlev ve değerlerini mümkün olan en uzun süre koruduğu daha yüksek kaliteli geri dönüşümün teşvik edilmesi gibi geleceğe yönelik potansiyel eylemleri de incelemektedir. Eko-tasarım ilkelerinin uygulanmasının yanı sıra, yeniden kullanım, onarım ve yeniden üretim yoluyla ürünlerin kullanımını ve ömrünü en üst düzeye çıkararak döngüselliği artırmak da kritik önem taşımaktadır.
Ham madde tedarikinin ekonomisine de ekstra önem verilmelidir – böylece ham maddelerin teşvikleri ve fiyatları çevresel etkilerini hesaba katar ve geri dönüştürülmüş malzemeler ekonomiye yeniden kazandırılmak için daha iyi bir rotaya sahip olur.
Bu değişikliklerin temelinde, ürün tüketiminin mevcut sürdürülemez seviyelerden azaltılması ihtiyacı yatmaktadır, ancak AB’deki mevcut eğilimler ne yazık ki ters yönde ilerlemektedir. Gelecekteki AB politikalarının, tüketici talebi, tüketici davranışlarının nasıl değiştirileceği ve adil geçiş ilkelerinin gelecekteki eylemlere nasıl dahil edileceği konusunda devam eden araştırmalarla bilgilendirilmesi için çok sayıda fırsat bulunmaktadır.
Diğer önemli bulgular
Mevcut ürünlerin değerini ve işlevini en üst düzeye çıkarmak, ürün başına önemli ölçüde daha fazla kullanım yoğunluğu ve çok daha uzun ürün ömürleri gerektirir.
Atık üretiminde 2030 yılına kadar önemli bir azalma sağlanması pek mümkün görünmemektedir. Geri dönüşüm zaman içinde artmıştır, ancak oranlar son yıllarda durgunlaşmıştır.
Döngüsel ekonominin büyük ölçekli başarısı, büyük oranda yüksek kaliteli ikincil ham maddelerin verimli kullanıma geri döndürülmesine bağlıdır.
Avrupa tek başına küresel ölçekte meydana gelen sürdürülemez kaynak kullanımını engelleyemez, bu nedenle kaynak kullanımı ve döngüsel ekonomi konusunda sağlam bir küresel yönetişim çerçevesi gerekli olacaktır.
