Türkiye-Afrika Enerji ve Maden İşbirliği: Hangi Ülkeler Öne Çıkıyor?

Afrika, Türkiye için hızla büyüyen bir stratejik ortaklık alanı haline geliyor. Özellikle enerji ve maden kaynakları açısından zengin olan bu kıtada, Türkiye birçok ülkeyle işbirliği yaparak hem kendi enerji ihtiyacını karşılamaya hem de büyüyen ekonomisine yeni yatırım alanları oluşturmaya çalışıyor. Türkiye'nin dış politikasında giderek önemi artan Afrika, enerji işbirliği alanında da Ankara'nın önemli hedeflerinden biri oldu. Türkiye'nin dış politikasında giderek önemi artan Afrika, enerji işbirliği alanında da Ankara'nın radarına girdi.

Yirmiye yakın Afrika ülkesiyle maden arama, petrol ve doğalgaz işbirliği konularında anlaşmalar imzalayan Türkiye’nin en önemli hamlesi geçen hafta Somali’nin Hint Okyanusu kıyılarına gönderdiği Oruç Reis araştırma gemisi aracılığıyla sismik araştırmalara başlaması oldu. Ankara'nın bu yıl sonunda Nijer’de de altın aramaya başlaması bekleniyor.

Türkiye, 2000’li yılların başında başlattığı Afrika Açılımı’nı 2013’te Afrika Ortaklık Programı’na dönüştürdü ve tüm kıtayla ilişkisini daha kurumsal bir hale getirdi. Ankara bu adımlarının ilk somut sonuçlarını, askeri ve savunma işbirliği anlaşmaları ile savunma sanayi alanında gördü.

Birçok Afrika ülkesine bu alanlarda eğitim ve ekipman desteği veren, başta insansız hava araçları olmak üzere savunma sanayi ürünlerini tedarik eden Türkiye’nin son birkaç yıldır önceliği ise enerji işbirliği oldu.

Aralarında Somali, Sudan, Libya, Angola, Nijer, Nijerya, Fas, Cibuti, Mısır, Cezayir gibi ülkelerin bulunduğu 20’ye yakın ülkeyle madencilik ve enerji alanında anlaşmalar imzalayan Türkiye de uygun siyasi ve ekonomik koşulların oluştuğu ülkelerle somut işbirliği süreçlerini hayata geçirmeye başladı. Afrika kıtası hidrokarbon kaynaklarının yanı sıra elmas, altın, uranyum, kobalt, lityum gibi nadir bulunan madenlerle ABD, Rusya, Çin ve Fransa ve Almanya gibi büyük ekonomilerin dikkatini çekiyor. Türkiye bu alanda rekabet ederken sömürgeci geçmişi olmadığını ve Afrika ülkeleriyle eşit ilişki kurduğunu vurguluyor.

Oruç Reis sismik araştırmalara başladı

Türkiye'nin Afrika açılımında sembol ülke Somali oldu. Türkiye ile Somali arasındaki ilişkiler, o dönem başbakan olarak görev yapan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2011’de yaptığı ziyaretle başka bir düzeye ulaştı. Dünyanın en fakir ve güvenlik açısından en zorlu coğrafyasında bulunan Somali’ye yapılan o ziyaretten itibaren iki ülke arasında her alanda derin ilişkiler kuruldu.

Bunun en son halkası ise Somali ile Türkiye’nin Şubat 2024'te imzaladığı Savunma ve Ekonomik İşbirliği Çerçeve Anlaşması oldu. Anlaşma, Türkiye’ye Somali karasularını 10 yıl boyunca koruma karşılığında deniz kaynaklarının gelişimine katkıda bulunma hakkı verdi.

Bu adımın ardından Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı ile Somali Petrol Otoritesi arasında “Türkiye ile Somali Arasında Hidrokarbon Arama ve Üretim Anlaşması” imzalandı ve Oruç Reis araştırma gemisi 25 Ekim'de Mogadişu Limanı’na demirledi. Somali açıklarında üç blokta toplam 15 bin kilometrelik bir alanda üç boyutlu sismik faaliyet yapacak olan Türkiye, petrol bulunması durumunda bunu üretme yetkisine de sahip olacak. Somali’de daha önce başka ülkelerin de sismik faaliyette bulunduğu biliniyor ancak ilk defa üç boyutlu çalışma yapılacak olmasının farklı sonuçlar verebileceği değerlendiriliyor.

'ABD'den teklif geldi'

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Türk basınına verdiği demeçte, özellikle ABD’li şirketlerin bu bölgede lisansları olduğunu anımsatarak, Amerikalı bir şirketten servis hizmeti teklifi aldıklarını kaydetti.

Bayraktar, “Buradaki operasyonlara önümüzdeki süreçte uluslararası şirketlerin de katılımı söz konusu olabilir. Biz de Somalililer de buna açık olduklarını ifade ettiler. Yani kimse kendini geride kalmış hissetmesin. Biz öncü rolü üstleniyoruz” dedi.

Somali, Ekim 2022’de Amerikan şirketi Coastline Exploration'a yedi blokta petrol arama ruhsatı vermişti. Enerji uzmanları, jeosismik araştırmalara göre Somali’nin 30 milyar varile yakın petrol ve doğal gazı olabileceği öngörüsünde bulunuyor. Türkiye ve Somali’yle yapılan anlaşma sadece denizde değil petrol bulunduğu öngörülen karasal bölgelerde de sondaj yapılmasını içeriyor. Burada da petrol ya da başka doğal kaynaklarını bulunması durumunda Türkiye üretim yetkisini kullanabilecek.

Nijer'de altın üretimi

Türkiye’nin Afrika'daki yatırımları açısından son dönemde öne çıkan ülkelerinden biri de Nijer. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Milli İstihbarat Başkanı İbrahim Kalın, Savunma Sanayi Başkanı Haluk Görgün ve Ticaret Bakan Yardımcısı Özgür Volkan Ağar’dan oluşan üst düzey Türk heyetinin 17 Temmuz 2024’te bu ülkeye yaptığı ziyaret çok dikkat çekti.

Gezinin, Nijer’de 26 Temmuz 2023’te yapılan askeri darbe sonucu cunta hükümetinin işbaşında olduğu ve bölgesel gerilimin devam ettiği bir süreçte yapılması, ziyaretin önemini daha da somut kılan unsurlar oldu. Nijer, altın ve uranyum gibi doğal kaynaklar açısından zengin bir ülke. Askeri ve savunma sanayi alanlarında yapılan işbirliği görüşmelerinin sonuçları ile ilgili net açıklamalar yapılmazken, Türkiye ve Nijer enerji bakanları petrol ve doğalgaz işbirliği konusunda niyet beyanı imzaladı.

İki bakan, madencilik alanında işbirliği anlaşmasını da 22 Ekim'de İstanbul’da imzaladılar. Nijer 2019'da, ülkenin güneybatısında bulunan ve altın cevherleşmesi açısından potansiyeli yüksek üç sahayı MTA Uluslararası Madencilik Anonim Şirketi (MTAIC) adına ruhsatlandırmıştı. Bu sahalardaki üretimin bu sene sonuna doğru başlaması öngörülüyor.

Sahaların güvenliğinin Nijer askerleri tarafından sağlanacağı kaydediliyor. Nijer’de yapılan askeri darbeye birçok Batılı ülkenin yanı sıra Batı Afrika’daki komşuları ve onları bir araya getiren 15 ülkeli ECOWAS (Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu) da karşı çıktı. ECOWAS, Nijer’e yaptırım kararıyla birlikte devrilen cumhurbaşkanının yeniden göreve getirilmemesi durumunda askeri güç kullanacağı tehdidinde de bulunmuştu.

Mısır ve Nijerya ile hidrokarbon işbirliği

Türkiye’nin benzer anlaşmalar imzaladığı ülkeler arasında Sudan da bulunuyor. İki ülke 2018’de “Altın ve İlgili Metallerin Aranması ve İşletilmesi İçin İmtiyaz Anlaşmasını” imzaladılar, ancak teknik çalışmalar henüz somut üretim aşamasına gelmedi. Fas, Cibuti, Nijerya gibi ülkelerle de madencilik anlaşmaları imzalandı ancak henüz somut gelişmeler kaydedilmedi.

Libya ’da Türk Petrolleri Anonim Ortaklığı’na (TPAO) verilen kara ve deniz alanlarındaki ruhsatlar da önemli kaynaklar olarak görülüyor. Libya, dünyanın önde gelen petrol üreticileri arasında bulunuyor. Türkiye ile Libya’nın 2019’da imzaladıkları deniz yetki anlaşması Doğu Akdeniz’deki dengeleri bozmuş ve tepki çekmişti. Türkiye'nin, Mısır ve Cezayir ile de sıvılaştırılmış doğalgaz ticareti ve yeni üretim sahaları bulma adımları var. Mısır ile son anlaşma Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es-Sisi’nin Türkiye ziyareti sırasında imzalandı.

Bu anlaşmayla iki ülke arasındaki enerji iş birliğini güçlenmesi, elektrik altyapısı ve ticareti, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, hidrojen ve nükleer enerji başlıklarında ortak projeler geliştirmesi hedefleniyor. Nijerya ile yapılan üç farklı anlaşma enerji verimliliği, yenilebilir enerji işbirliği ile hidrokarbon ve madencilik işbirliğini içeriyor. Nijerya’nın dünya petrol rezervinin yaklaşık yüzde 3’üne sahip olduğu değerlendiriliyor. Türkiye ile Angola da 2021 senesinde hidrokarbon ve madencilik konularında işbirliği anlaşması imzaladı. Angola yaklaşık 13 milyar varil petrol rezervine sahip.