Tarım, GSYH’nin yaklaşık %25’ini oluşturmakta ve işgücünün yaklaşık %30’unu istihdam etmektedir. NBS, Nijerya Merkez Bankası (CBN), Federal Tarım ve Kırsal Kalkınma Bakanlığı (FMARD), Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu (IFAD) ve Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) kaynaklı veriler, tarımın 2020 yılında yaklaşık %2,2’lik bir büyüme oranıyla yaklaşık 14,3 trilyon N (yaklaşık 37 milyar $) hasılat elde ettiğini ve ülkedeki işgücünün yaklaşık %30’unu emdiğini göstermektedir.
Nijerya’daki tarım ekonomisi, GSYH’nin yaklaşık %14,5’ini oluşturan manyok, yer elması, mısır, pirinç, kakao ve şeker kamışı gibi başlıca ürünlerin üretimi ve GSYH’nin %4,5’ini oluşturan başta sığır, koyun, keçi, kümes hayvanları ve domuz olmak üzere hayvancılık üretimi ile ifade edilmektedir. Tarım aynı zamanda Nijerya’nın kereste, ağaç ürünleri ve kereste dışı orman ürünleri gibi GSYH’nin sadece %2’sini oluşturan ürünleri ürettiği ormancılıktan da etkilenmektedir. Girdi tedariki, yayım hizmetleri ve pazarlama dahil olmak üzere tatlı su ve deniz balıkçılığı da GSYH’nin %2’sine katkıda bulunmaktadır.
Ticari çiftçilik, işleme ve değer zincirinin geliştirilmesinde özel sektör yatırımlarının teşvik edilmesi, bitkisel ve hayvansal üretimin iyileştirilmesinde iyi tasarlanmış araştırma ve geliştirme, kuru mevsim çiftçiliğini artırmak için gelişmiş sulama ve su yönetimi yöntemlerinin yanı sıra finansmana ve küresel pazarlara erişim gibi hükümet güdümlü politikalar sektörün geliştirilmesi için kritik öneme sahip olsa da, bazıları Nijerya’ya özgü olan büyük zorluklar vardır. Bunlar arasında iklim değişikliği ve hava koşullarındaki dalgalanmalar, ülkenin birçok yerinde gıda üretimini ciddi şekilde baltalayan şiddetli çatışmalar ve güvensizlik, ürün hareketlerini engelleyen yollar gibi zayıf altyapı, yetersiz depolama ve işleme tesisleri ve diğerleri yer almaktadır.
Bu nedenle Nijerya’nın tarımsal ekonomi gelişimindeki küresel trendlere bakarken ve bu tür küresel gelişmelerden faydalanmak için hedeflerini yeniden düzenlemenin yollarını ararken, sulama ve su yönetimi yatırımlarını artırmayı ciddi olarak düşünmesi ve özellikle işleme ve üretimi etkilediği için tarımsal değer zincirlerinin geliştirilmesi için bastırması zorunludur. Her şeyin ötesinde, özellikle yeni ortaya çıkan Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA) ve ECOWAS gibi diğer bölgesel çerçeveler aracılığıyla bölgesel, kıtasal ve uluslararası ticaret için yaratılan fırsatlardan yararlanarak çiftçilerin finans ve pazarlara erişimini arttırmak için elimizden geleni yapmalıyız.
Petrol ve Gaz
Nijerya Ulusal Petrol Şirketi Limited Şirketi (NNPCL), Petrol Kaynakları Departmanı (DPR), Nijerya Merkez Bankası (CBN), Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) ve Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) gibi kurumlardan alınan veriler Nijerya’nın günlük petrol ve gaz üretiminin yaklaşık 1,4 milyon varil ve 8,4 milyar fit küp gaz üretimi olduğunu ortaya koymaktadır. Aynı veriler Nijerya’nın sırasıyla yaklaşık 37,2 milyar varil ve 199,3 trilyon fit küp petrol ve gaz rezervine sahip olduğunu da göstermektedir.
Mevcut istatistikler, arama ve üretim dahil olmak üzere yukarı akış faaliyetlerinin petrol ve gaz gelirlerinin yaklaşık %60’ını oluşturduğunu, orta akış faaliyetlerinin (büyük ölçüde işleme ve nakliye) ve aşağı akış faaliyetlerinin (rafinaj ve pazarlama) her birinin %20’sini oluşturduğunu göstermektedir. Kuşkusuz Nijerya ekonomisi büyük ölçüde petrol ve gaza bağımlıdır. Sektör sadece önemli bir devlet geliri kaynağı olmakla kalmayıp, aynı zamanda nüfusun önemli bir kesimine istihdam sağlayarak, diğerlerinin yanı sıra çeşitli sektörlerdeki ekonomik faaliyetleri teşvik eden yabancı yatırımları da çekmektedir.
Ancak defalarca gördüğümüz üzere, ülkemizin petrol ve doğalgaz gelirlerine neredeyse tamamen bağımlı olması tehlikelerle doludur ve bunların başında, devam eden Rusya-Ukrayna Savaşı veya İsrail ile Lübnan ve dolayısıyla İran arasında ortaya çıkan çatışma gibi her türlü siyasi gerilime çok açık olan küresel petrol piyasasının oynaklığı gelmektedir.
Ulusal bütçe kriterlerimiz, küresel petrol fiyatlarının oynaklığı nedeniyle çoğu zaman mahvolmuş ve hükümeti yeni rakamlar bulmaya zorlamıştır; bu durum her türlü ekonomik planlama çabasını alt üst etmektedir. Buna bir de boru hatlarının vandalizmini içeren küçük suçlular ya da hem yerel hem de yabancı basında geniş yer bulan sofistike bir çete tarafından yapılan yaygın ham petrol hırsızlığını (bunkering) ekleyin. Sektörün başına bela olan yolsuzluklara rağmen, günümüzün birincil sürdürülebilirlik kaygısı göz önüne alındığında en çok endişelenmemiz gereken konu fosil yakıt endüstrisinin çevresel etkileridir.
Bununla birlikte, bu endişeler Nijerya’nın ekonomisini çeşitlendirmesi ve bunu yaparken de kendisini fosil sonrası yeni bir yenilenebilir enerji çağına hazırlaması için birer fırsattır. Elbette yenilenebilir enerji ekonomisine geçiş, zaten kırılgan olan bir ekonomiyi zayıflatmamak ve uzun süredir acı çeken halkımız için daha fazla zorluk yaratmamak için kademeli ve çok iyi planlanmış olmalıdır. Yakın zamanda yürürlüğe giren Petrol Endüstrisi Yasası (PIA) hükümlerinin sağlam bir şekilde uygulanması, ülke olarak uzun süredir istismar edilen ve yavaş yavaş ekonomik geçerliliğinin sonuna gelen bir sektörden en fazla faydayı elde etmemizi sağlayacağı için bu geçiş için iyi bir başlangıç noktasıdır.
Ancak beni en çok endişelendiren husus, Çin, Hindistan ve ABD gibi en büyük fosil yakıt kirleticileri yarının enerjilerini kontrol altına almak için yenilenebilir enerjilere büyük yatırımlar yaparken, Nijerya’da aktif bir şekilde yeni petrol sahalarının keşfini araştırıyor ve kutluyor olmamız ve uzmanların en fazla önümüzdeki 25 yıl içinde ancak geçerli olacağı konusunda hemfikir olduğu bir sektörün gelirini nasıl paylaşacağımızı tartışıyor olmamızdır. Sadece ekonomimizi dönüştürmekle kalmayacak, aynı zamanda yaratılışı iklim değişikliğinden de kurtaracak olan bu konuda harekete geçmenin tam zamanıdır.
Üretim
İmalat sektörü Nijerya’nın ekonomik büyümesine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. Nijerya İstatistik Bürosu (NBS), Nijerya Merkez Bankası (CBN), Sanayi, Ticaret ve Yatırım Bakanlığı, Nijerya İmalatçılar Birliği (MAN) verileri, imalat sektörünün 2020 yılında %3,4’lük bir büyüme oranıyla GSYH’ye yaklaşık 5,3 trilyon N (yaklaşık 14 milyar ABD Doları) ve ihracata yaklaşık 1,4 trilyon N (yaklaşık 3,7 milyar $) katkıda bulunduğunu göstermektedir. Sektör aynı zamanda yaklaşık 1,7 milyon kişiye iş imkanı sağlamakta ve bu da vergi ve ihracattan gelir elde edilmesinin yanı sıra yabancı yatırımların çekilmesi yoluyla ekonomik büyümenin teşvik edilmesine yardımcı olmaktadır.
Tekstil ve hazır giyim, gıda işleme ve paketleme, ilaç ve sağlık ürünleri, otomotiv ve montaj tesisleri, elektronik ve elektrikli ürünler, kimyasallar ve petrokimyasallar ve diğer sektörleri kapsayan imalat sektörü, Mayıs 2023’ten bu yana 8 büyük çok uluslu şirketin ülkeyi terk etmesine yol açan ve birçoğu onlarca yıldır faaliyet gösteren politika değişikliklerinden olumsuz etkilenmiştir. Sektör ayrıca özellikle enerji ve ulaşım alanlarındaki altyapı açıkları, düşük Naira kuru, yetersiz fonlama ve finansman, hammaddeye sınırlı erişim, düzenleyici ve bürokratik engellerin yanı sıra ithal mallardan kaynaklanan rekabetten de ciddi şekilde etkilenmektedir.
Analistlerin tahminlerine göre petrole olan bağımlılığın azaltılması için ekonominin çeşitlendirilmesi, tekstil ve gıda işleme gibi petrol dışı sektörlerin geliştirilmesi, yerel üretimin ve mamul mal ihracatının arttırılması ve ticarette rekabet gücünün arttırılması imalat sektörünü canlandıracak, ekonomik büyümeyi teşvik edecek ve Naira üzerindeki baskıyı azaltarak forex krizini çözecektir.
